Hayatımız boyunca maruz kaldığımız çeşitli sağlık sorunlarının doğru ve etkili tedavisinin yapılabilmesi, öncelikle doğru teşhisin konulması ve buna uygun tedavi yönteminin planlanmasına bağlıdır. Bu doğrultuda, hastalıkların tanısında yardımcı olabilecek verileri sunan çok çeşitli tetkiklere kliniklerde yaygın bir şekilde başvurulmaktadır. Bu tetkiklerden biri de gaita tahlilidir.
Gaita Nedir?
Gaita; yediğimiz besinlerin mide-bağırsak sistemimizde sindirilmesi ve vücut için gerekli olan maddelerin emilmesinin ardından, safra ve diğer vücut atıklarıyla beraber vücuttan uzaklaştırılan kısmıdır. Klinikte dışkı ile eş anlamlı kullanılsa da; gaita daha genel bir ifade olarak, mide-bağırsak sisteminde yer alan gıda ve atık karışımı için kullanılan “feçes” terimini de kapsamaktadır.
Gaita içerik olarak gıda artıklarının yanında; sindirilemeyen maddeleri, safra içeriğini, mide-bağırsak sistemi boyunca yaşamını sürdüren her türlü mikroorganizmayı ve belirli oranda su içeriğini barındırır. İçeriğindeki tüm bu parametrelerin oranına bağlı olarak gaita kıvamı, rengi ve kokusu değişkenlik gösterir. Bu bağlamda, gaita ile ilgili incelemeler temelde mide-bağırsak sistemi sağlığı ve bu sistemi doğrudan etkileyebilen vücudun geri kalanındaki çeşitli rahatsızlıklar hakkında değerli bilgiler verebilir.
Son yapılan araştırmalar çerçevesinde, günlük beslenme alışkanlığı, beslenmede tüketilen gıdalar ve bunlara bağlı mide-bağırsak sistemi boyunca yaşamını sürdüren mikroorganizmaların içeriğinin; toplum hayatında sık görülen kalp-damar hastalıkları, diyabet veya kanser gibi önemli sağlık sorunlarının gelişimi açısından büyük rol üstlendiğini göstermektedir. Bu bağlamda son yıllarda, sağlıklı kişilerden gaita örneğinin alınıp hastanın bağırsaklarına aktararak hastada yaşayan mikroorganizmaların (flora) yeniden düzenlenmesini hedefleyen gaita nakli yöntemi sıkça gündeme gelmektedir. Tüm bu nedenler doğrultusunda, gaita içeriği ve bunu ölçen gaita testlerinin önemli gün geçtikçe arttığı söylenebilir.
Gaita Testi Nedir?
Gaitanın detaylı incelenmesi, gaita içeriğindeki çeşitli değişikliklere bağlı, ilgili hastalıklarla alakalı önemli veriler sağlayabilir ve bazı hastalıkların tanısının konularak tedavisinin planlanmasına yardımcı olabilir. Bu kapsamda, gaitanın kıvam, renk ve kokusu kadar, içerisindeki gıda artıklarının özellikleri, mikroorganizmaların türleri ve miktarları ile safra içeriği gibi çeşitli parametreler değerlendirilir.
Mevcut klinik yöntemde aşağıdaki tetkikler gaita örneği üzerinden incelenebilir:
- Gaita mikroskopisi: Hastanın gaita örneğinin sulandırılarak mikroskop camına yayılması ve incelenmesi yöntemidir. Bu şekilde, özellikle gaita içinde yer alan parazitler ve onlara ait yumurtalar tespit edilebilir. Benzer şekilde gaita içindeki çeşitli yabancı maddeler mikroskopi esnasında belirlenebilir. İşlem öncesinde gaita kıvamı, rengi ve kokusu da değerlendirilerek, çeşitli mide-bağırsak sistemini ilgilendiren hastalıklar hakkında önemli veriler elde edilir.
- Gaita kültürü: Özellikle kronik ishal gibi mide-bağırsak sistemine ait şikayetlerde çeşitli mikrobiyolojik hastalık etkenlerinden şüphelenildiğinde, gaita kültürüne başvurulur. Bu yolla, gaita içinde ishale yol açabilecek enfeksiyon etkenleri kültürde çoğaltılarak tanı konur. Gerektiğinde bu mikroorganizmalar üzerinde antibiyotik direnç testleri yapılarak en uygun ilaç tedavisi belirlenebilir.
- Fekal enzimler: Çeşitli beslenme ve emilim bozukluklarına yol açan hastalıklarda (malabsorbsiyon durumlarında) mide-bağırsak sistemindeki sindirimden sorumlu enzimlerin fonksiyon ve sayıca yetersizliği rol oynar. Gaita örneğinde araştırılan bu enzimlerin düzeyleri hesaplanarak beslenme bozukluğunun altında yatan sebep tespit edilebilir. Bu kapsamda mide-bağırsak sisteminde ve pankreas gibi organlarda üretilen elastaz, tripsinojen gibi enzimlerin düzeyleri incelenir.
- Gaitadaki besinlerin içeriği: Özellikle sindirim problemlerine bağlı sağlık sorunlarında, gaitadaki besin içeriğinde artış meydana gelir. Yağ veya karbonhidrat gibi besin maddelerinin sindirimi bozulduğunda vücut tarafından emilmesi gereken yağ molekülleri, glikoz gibi yapıtaşları yeterince emilemez ve gaita ile beraber atılır. Gaita testleri sayesinde bu maddeler tespit edilerek sindirim problemlerinin tanısı konulabilir.
- Gaitada gizli kan: Mide-bağırsak pasajı boyunca gelişen çeşitli sağlık sorunlarında ve özellikle kanserleşen tümörlerde gözle görülecek düzeyde olmayan kanama odakları meydana gelir. Gaita örneğinin detaylı incelemesi sonucu kan izlerine rastlanması, erken dönemde tümör yapılarının tespiti açısından oldukça önemlidir. Gaitada gizli kan tetkiki, özellikle kalın bağırsak kanseri (kolon kanseri) tarama testi olarak sıkça kullanılmaktadır. 50 yaş üzerindeki tüm yetişkinlerde gaitada gizli kan bakılması tavsiye edilir.
Gaita Testinde Nelere Bakılır?
Gaita tahlilinde ilk olarak incelenen gaita kıvamı, rengi ve kokusu gibi fiziksel özellikleridir. Buna göre; siyah gaita mide veya daha üst sindirim sistemi seviyelerinden kanama varlığını düşündürürken; açık renkli, macun kıvamında bir gaita yağ sindiriminin bozulmasına yol açan bir safra yolları tıkanıklığını akla getirir. Benzer şekilde mukuslu gaita bakteriyel bir etkeninin neden olduğu enfeksiyona işaret ederken; taşlaşmış gaita kronik bir kabızlık olayı sonucunda meydana geleceğinden, tanıyı kabızlık yapabilecek sağlık sorunları yönüne çevirir.
Gaitanın mikroskop altında incelemesinde hastanın belirtilerini açıklayabilecek bir parazit etkeninin veya parazit yumurtalarının varlığı araştırılır. Mikroskop ile tespit edilemeyecek mikroorganizmalara yönelik gaita kültürü tetkiki gerçekleştirilir. Kültürde belirli sayıda üreme gösteren, hastalık yapıcı mikroorganizmalar çoğaldığında enfeksiyon tanısı konularak buna yönelik ilaç tedavisi planlanır. Benzer şekilde, çeşitli cerrahi rahatsızlıklarda bağırsağın cilde ağızlaştırılmasıyla elde edilen kolostomi durumlarında, bölgenin kenarında gaita sızıntısı söz konusu olduğunda, enfeksiyon açısından buradan örnek alınarak kültürü yapılabilir.
Yine çeşitli pankreas hastalıkları, kistik fibrozis, çölyak hastalığı gibi sindirim problemleri ile beraber seyreden emilim bozukluklarında gaitada enzim düzeyleri incelenerek, hastalıkların tanısı ve değerlendirmesi yapılabilir. Benzer şekilde gaitadaki eksik enzim düzeyiyle ilişkili, besin maddelerinin sayıca fazla olması sindirim ve emilim süreçlerindeki aksaklıklara ışık tutar. Çeşitli vitamin eksiklikleri gibi bazı özel gıdaların yetersizliklerinde ağızdan maddenin alınmasını takiben gaita incelemesi yapılması suretiyle, gıdaların emilimi değerlendirilebilir.
Gaita Testi Sonuçları Ne Anlama Gelir?
Vücudumuzda cereyan eden bazı hastalıklar doğrudan mide-bağırsak sistemini etkileyerek gaita içeriğini değiştirebilir veya mide-bağırsak sistemindeki bazı bozukluklar vücudun geneline etki edebilir. Bu doğrultuda gaita testi sonucu elde edilen çeşitli veriler aşağıdaki hastalıkların tanı ve takibinde önemli rol oynar:
- Dizanteri ve benzer formdaki akut ishaller: E.coli, S.typhi gibi çeşitli sulu, kanlı, mukuslu veya iltihaplı ishal etkenlerinde gaita mikroskopisi ve gaita kültürü tanıda vazgeçilmez veriler sunar. Bu tetkikler yardımıyla etkene yönelik en uygun antibiyotik tedavisine de karar verilebilir.
- Kronik ishal: G.lamblia, T.whippelii gibi bağırsak duvarında çeşitli seviyelerde bozulmalara yol açan bazı enfeksiyon etkenleriyle; çölyak hastalığı, pankreatit gibi kronik hastalıkların yol açtığı kronik ishallerde altta yatan sebebin bulunmasında gaita testleri çok önemlidir.
- Malabsorbsiyon: Kistik fibrozis, safra kesesi taşı veya yanlış antibiyotik kullanımı gibi farklı mekanizmalar üzerinden mide-bağırsak sisteminin sindirim ve emilim fonksiyonlarını bozan rahatsızlıkların tespitinde gaitada enzim ve gıda artıklarının düzeyleri incelenir.
- Parazit enfeksiyonları: Kancalı kurt, tenya gibi helmintler veya amebiazis gibi protoza türevinden parazitlerin yol açtığı enfeksiyon hastalıklarının tanısında gaita incelemesi vazgeçilmezdir.
- Laktoz intoleransı: Gaitanın karbonhidrat içeriğinin artmasına bağlı olarak, bağırsak bakterilerinin bu içeriği fermente etmesi sonucu gelişen şişkinlik ve gaz şikayetlerinde, gaita içinde fermantasyon ile oluşan redüktan madde varlığı araştırılır. Bu sayede laktoz intoleransı gibi hayat kalitesini ciddi anlamda olumsuz etkileyen hastalıkların tanısı konulabilir.
- Kalın bağırsak (kolon) kanseri: Özellikle henüz başlangıç evresinde olan kolon kanserinin tespit edilmesinde gaitada gizli kan pozitifliği büyük önem taşır.
- Mide-bağırsak sistemindeki kanamalar: Sindirim sisteminin herhangi bir seviyesinde oluşan sızıntı şeklindeki kanamalarda gözle tespit edilemeyecek kanlı dışkı; gaita testleriyle kolaylıkla tespit edilebilir.
- Bazı genetik sendromlar: Bağırsak duvarlarında yer alan çeşitli enzim ve proteinlerin eksikliklerinde görülen farklı genetik temelli sendromlarda gaita içeriği değiştiğinden tanıda gaita testlerinden faydalanılabilir.
“Sağlık Bakanlığının 2016/54567092 sayılı Genelgesi ile Gezici Sağlık Taraması yapılabilmesi için OSGB’lerin İl sağlık Müdürlüklerinden “GEZİCİ İSG ARACI İZİN BELGESİ” almak ve bu izne istinaden sağlık taraması yapmak zorunluluğu bulunmaktadır. İzin almayan kuruluşlar Sağlık Taraması gerçekleştiremezler.”
GEZİCİ İSG ARACI İZİN BELGESİNE SAHİP ORTAK SAĞLIK GÜVENLİK BİRİMİDİR.
