Karaciğerde hasar olup olmadığının araştırılmasında kullanılan en yaygın testler ALT ve AST adlı karaciğer enzimleridir. Kanda ALT nedir sorusu, alanin aminotransferaz adlı karaciğer enziminin kısa ismi olarak cevaplandırılabilir. Karaciğerde herhangi bir hastalık, ağır ilaçların kullanımı veya yaralanmaların harabiyete neden olup olmadığı, kanda bu enzimin miktarına bakılarak anlaşılabilir. Normalde sağlıklı bireylerde alanin aminotransferaz enzimi karaciğer dokusunun içerisinde bulunur. Kan dolaşımına salınması durumu karaciğer hücrelerinin yıkıma uğradığının bir göstergesidir. ALT testinin yüksek olmasının birçok nedeni olabilir. Hastalar herhangi bir şikayetleri bulunmamasına rağmen rutin kan testlerinde karaciğer fonksiyon testlerinin de yapılması durumunda ALT yüksekliğini tesadüfen öğrenebilirler. Bu durumda karaciğer enzimindeki yükselmenin neden kaynaklandığının öğrenilebilmesi için daha ileri tanı testlerinin uygulanması gerekir.
ALT nedir?
Karaciğer fonksiyon testlerinin uygulandığı birçok birey, ALT ve AST nedir sorusunun yanıtını araştırır. Alanin aminotransferaz (ALT); bir enzim türü olup esas olarak karaciğerde, az miktarlarda ise böbrek ve diğer organlarda bulunur. Aynı zamanda serum glutamik piruvik transaminaz (SGPT) olarak da adlandırılır. Besinlerle birlikte vücuda alınarak sindirime uğradıktan sonra karaciğere ulaşan besin ögelerinin enerjiye çevrilmesinde görev yapar. Normal şartlarda bu enzim karaciğer hücrelerinin içerisinde yer alır, kan dolaşımında ise ölen karaciğer hücrelerinden kaynaklı olarak eser miktarda bulunur. Kandaki ALT seviyesinin normalin üzerinde olması, karaciğer harabiyetinin güçlü bir göstergesidir. Karaciğerde oluşabilecek harabiyetler birçok hastalıktan kaynaklı olabilmektedir. Tedavi sürecinin planlanması ve karaciğer yetmezliği tablosu gelişmeden harabiyetin önlenmesi açısından ALT ve diğer karaciğer enzimlerinin yüksekliği tespit edildikten sonra daha ileri tanı testleri yapılmalıdır. Enzimin kandaki düzeyi ne kadar yüksekse harabiyetin o kadar ciddi boyutta olduğu söylenebilir. Basit yükselmeler sağlıksız, dengesiz ve aşırı yağlı beslenme, karaciğer yağlanması gibi durumlardan kaynaklı olarak ortaya çıkabilir. Fakat daha ileri boyuttaki yükselmelere yönelik olarak bir an önce tedavi süreci başlatılmalıdır.
ALT testi oldukça basit olarak uygulanabilen yalnızca kan alımı gerektiren bir işlemdir. Kan testi için önceden özel bir hazırlık yapılması gerekmez, fakat doktorunuzun ALT ve diğer karaciğer fonksiyon testlerinin yanında kan şekeri ve hemogram gibi farklı testler de istemesi ihtimaline karşılık sabah aç karnına gidilmesi daha sağlıklı olacaktır.
ALT testi hangi durumlarda yapılır?
ALT testi; AST, LDH gibi diğer karaciğer fonksiyon testi belirteçleri lie birlikte karaciğer hastalıklarından şüphelenildiği durumlarda veya rutin sağlık taramaları sırasında hekimler tarafından istenen testler arasında yer alır. Karaciğer hastalıkları veya hasarı için şüphe uyandırabilecek aşağıdaki durumlar, ALT testinin yapılmasındaki en önemli nedenler arasında yer alır:
- Karın ve mide bölgesinde şişlik ve ağrı hissiyatı
- Mide bulantısı ve kusma
- Sarılık olarak da bilinen gözlerin beyaz kısmı ile cilt yüzeyindeki sararma durumu
- Hızlı kilo kaybı
- Sürekli yorgunluk hissi
- Cilt yüzeyinde nedensiz kaşıntılar
- Koyu renkli idrar
- Açık renkli dışkı
Yukarıdaki faktörlerin yanı sıra sürekli olarak alkol kullanma alışkanlığı bulunan kişilerde karaciğer harabiyeti riskinin daha yüksek olması nedeniyle ALT testleri daha sık uygulanır. Ayrıca ailesinde karaciğer hastalığı öyküsü bulunan, daha önceden herhangi bir hepatit virüsüne bağlı enfeksiyon geçirmiş olan, karaciğerde hasara sebep olma ihtimali bulunan ilaçları kullanan kişilerde düzenli olarak ALT ve diğer karaciğer enzimlerinin kandaki seviyeleri kontrol edilmelidir.
ALT yüksekliği ve düşüklüğü neden olur?
Sağlıklı erkek bireylerde kandaki ALT seviyesi 10-40 U/L, kadınlarda ise 7-35 U/L aralığında olmalıdır. ALT düzeyinin bu değerlerin altında bulunmasının genellikle tıbbi açıdan bir anlamı ve tehlikesi bulunmamaktadır. Dolayısıyla rutin bir kan testinin sonucunda ALT seviyesinin düşük olduğunu gören ve ALT neden düşer diye merak eden kişilerin endişe etmesine gerek yoktur. Fakat bu değerlerin üzerinde tespit edilen ALT’nin nedenine yönelik olarak daha ileri tanı testleri uygulanmalıdır. ALT neden yükselir sorusunun yanıtına gelinecek olursa, karaciğerde harabiyete ve dolayısıyla da ALT seviyelerinin yükselmesine neden olabilecek en yaygın sorunlar ve risk faktörleri şunlardır:
- Karaciğer yağlanması
- Sürekli olarak kullanılan ağır ilaçlar veya bilinçsiz ilaç kullanımı
- Aşırı alkol kullanımı
- Obezite
- Diyabet hastalığı
- Kolesterol ilaçları
- Kalp yetmezliği
- Hepatit A, B ve C enfeksiyonları
- Siroz
Yukarıdaki sorunların haricinde ailesinde karaciğer hastalığı öyküsü bulunan kişilerin karaciğer hastalıklarına yakalanma riski diğer bireylere oranla daha yüksektir. Bu nedenle bu bireyler düzenli olarak karaciğer fonksiyon testlerini yaptırmaya özen göstermelidir. Aynı zamanda karaciğer hastalıklarından korunabilmek adına tüm bireyler hepatit aşılarını zamanında yaptırmalıdır.
ALT yüksekliği durumunda ne yapılmalıdır?
ALT genellikle bir dizi karaciğer fonksiyon testi uygulamasının bir parçası olarak yapılır. Bu testlerde farklı protein ve enzimlerin kandaki düzeyleri ölçülerek karaciğerin yeterli düzeyde çalışıp çalışmadığı ile karaciğer hasarının olup olmadığı araştırılır. Yüksek olarak tespit edilen ALT seviyeleri genellikle karaciğer enfeksiyonu, hepatosteatoz (karaciğer yağlanması), siroz, hepatit, karaciğer kistleri ve kanserleri ile buna benzer hastalıkları işaret eder. Bu durumda karaciğer radyolojik görüntüleme teknikleri ile incelenmeli, fiziksel muayene yapılmalı ve daha ileri düzey kan testleri uygulanmalıdır. Altta yatan hastalığın tanısı net bir şekilde konulduktan sonra karaciğerdeki hasar oluşumunun bir an önce önlenebilmesi için tedavi süreci başlatılmalıdır. Karaciğerde herhangi bir enfeksiyonun tespit edilmesi durumunda antibiyotik ve antiviral ilaç tedavileri derhal başlatılmalıdır. Karaciğerde tümör tespit edilmesi durumunda bu tümörlerin boyutu da göz önünde bulundurularak hekimin önerdiği durumlarda biyopsi alınarak tümörün kanserleşme eğiliminde olup olmadığı araştırılmalı, gerekli görüldüğü takdirde cerrahi operasyonlar yardımıyla tümör çıkartılmalıdır. Patolojik incelemeye gönderilen tümörün kötü huylu olduğunun tespit edilmesi durumunda çevre doku ve organlara yayılım gösterip göstermediği araştırılarak gerekli durumlarda onkolojik tedavi başlatılmalıdır. Karaciğerin en büyük düşmanlarından biri alkol olduğundan alkol kullanımı söz konusu ise bu alışkanlık bir an önce bırakılmalıdır.
Karaciğer hastalıklarının tedavisinde ve dolayısıyla ALT seviyesinin düşürülmesinde oldukça etkili olan bir diğer faktör de dengeli beslenmedir. Tüm karaciğer hastalıklarında ve karaciğer yağlanması durumunda sağlıklı besinler ile oluşturulmuş az yağlı bir beslenme planı uygulanmalıdır. Folik asit alımına gereken özen gösterilmelidir. Karaciğer dostu olan enginar, lahana, ıspanak, yeşil yapraklı tüm sebzeler, kuşkonmaz, pancar gibi besinlerden mevsime uygun olanlar düzenli olarak tüketilmelidir. Karaciğer enzimleri yüksek olan bireylerin ilaç kullanımı konusunda da çok dikkatli olmaları gerekir. İlaçların metabolize edilmesi ve vücuttan uzaklaştırılmasında görev yapan karaciğerin zarar görmemesi açısından ALT ve diğer enzimleri yüksek olan hastalar sağlık kuruluşlarına başvurduklarında hekimlerine bu durumu bildirmeli ve karaciğere zarar vermeyecek ilaçların reçetelenmesini istemelidir. Düzenli egzersiz ise karaciğer sağlığının korunması ve iyileştirilmesi üzerinde etkili olan bir diğer faktördür. ALT seviyesini düşürmek ve karaciğer sağlığını korumak isteyen bireyler kendilerine bir egzersiz planı oluşturarak buna uyum sağlamalı, sporu yaşamın bir parçası haline getirmelidir.
Eğer siz de herhangi bir karaciğer hastalığına sahipseniz veya son 6 ayda rutin karaciğer fonksiyon testlerinizi yaptırmadıysanız hemen bir sağlık kuruluşuna başvurarak muayene olabilir, doktorunuzdan ALT ve diğer karaciğer fonksiyon testlerini size uygulamasını isteyebilirsiniz. Karaciğer enzimlerinizde bir yükseklik tespit edilmesi durumunda hastalığınıza yönelik detaylı tetkiklerinizi yaptırarak karaciğerinizde hasar oluşumunu önleyebilir, aynı zamanda erken dönemde tedavi sürecinizi başlatarak ileride karşılaşabileceğiniz daha ciddi sağlık sorunlarının önüne geçebilirsiniz.
“Sağlık Bakanlığının 2016/54567092 sayılı Genelgesi ile Gezici Sağlık Taraması yapılabilmesi için OSGB’lerin İl sağlık Müdürlüklerinden “GEZİCİ İSG ARACI İZİN BELGESİ” almak ve bu izne istinaden sağlık taraması yapmak zorunluluğu bulunmaktadır. İzin almayan kuruluşlar Sağlık Taraması gerçekleştiremezler.”
GEZİCİ İSG ARACI İZİN BELGESİNE SAHİP ORTAK SAĞLIK GÜVENLİK BİRİMİDİR.
